Vervolgverslag over DCONex 2019: Bouwverontreinigende stoffen en bouwen in bestaande contexten
Op 30 en 31 januari nam het CRB-team deel aan DCONex 2019 in Essen. Verontreinigende stoffen in gebouwen stonden weer hoog op de agenda van het congres voor het beheer van verontreinigende stoffen en de sanering van verontreinigde terreinen met bijbehorende vakbeurs. Het belang van dit onderwerp kwam tot uiting in de hernieuwde groei van de omvang van het evenement: de vakbeurs voor verontreinigende stoffen trok opnieuw aanzienlijk meer deelnemers dan in voorgaande jaren en bood een nog gediversifieerder programma met bijdragen, waarvan sommige in drie hallen tegelijk plaatsvonden.
Dit jaar was CRB voor het eerst vertegenwoordigd met een eigen stand op DCONex. Hier konden bezoekers zich niet alleen vergapen aan verschillende tentoonstellingsstukken (zoals verschillende asbestmineralen), maar ook persoonlijk praten met ons team.
Uiteraard hebben wij het congres ook gebruikt om ons te informeren over actuele onderwerpen op het gebied van het beheer van verontreinigende stoffen en in het bijzonder over de omgang met asbest. Hieronder volgen enkele indrukken van en gedachten over de congresbijdragen:
Verontreinigende stoffen in bestaande gebouwen
Wij associëren het onderwerp "bouwen" gewoonlijk met nieuwbouw. Bouwen in bestaande structuren komt echter veel vaker voor. Dit omvat de verbouwing, renovatie, modernisering en verbetering van bestaande gebouwen. In deze sector van de bouw heb je ook vaak te maken met (gebruikte) bouwverontreinigende stoffen.
Tijdens DCONex 2019 legde Peter Schurkraft uit welke uitdaging gebouwvervuilers vormen voor eigenaars van overheidsgebouwen. In Baden-Württemberg zijn er ongeveer 8.000 overheidsgebouwen. Daarvan zijn er ongeveer 4.500 gebouwd tussen 1950 en 1990 - de periode die als kritiek wordt beschouwd in termen van verontreinigende stoffen in gebouwen. Daarnaast zijn er oudere gebouwen die in deze periode zijn gerenoveerd of opgeknapt.
Afhankelijk van de motivatie, of het gebouw moet worden afgebroken, gerenoveerd of technisch opgewaardeerd, of dat er sprake is van een acuut risico voor de gebruikers, moeten passende strategieën worden ontwikkeld. Dit onthult waarschijnlijk een probleem in de studie van de architectuur: de meeste mensen willen ontwerpen. Bouwen in het bestaande weefsel is waarschijnlijk veel minder populair en het onderwerp verontreinigende stoffen in gebouwen wordt nogal stiefmoederlijk behandeld.
Hans-Dieter Bossemeyer van Wessling GmbH gaf in zijn congresbijdrage een overzicht van de gevaren die in bestaande gebouwen op de loer kunnen liggen. Daarna volgde een korte vlucht over de verschillende verontreinigende stoffen in gebouwen en hun betekenis. Asbest speelt niet alleen een rol als verontreinigende stof in bestaande gebouwen en bij sloop, maar moet ook in aanmerking worden genomen bij de recycling van bouwmaterialen.
Hans-Dieter Bossemeyer van Wessling GmbH
Maatregelen van de Nationale Asbestdialoog
De verslaggeving over de Nationale Asbestdialoog is de afgelopen jaren al een vast onderdeel van DCONex geworden. Andrea Bonner van BG BAU gaf een overzicht van de resultaten tot nu toe en een vooruitblik. Zo zullen bijvoorbeeld een gespecialiseerde databank over verontreinigende stoffen in gebouwen en een informatieplatform over asbest worden opgericht. Bovendien moet de blootstelling worden geregistreerd, met name bij ambachtelijk werk met pleisters, tegellijmen en vulmiddelen.
De Nationale Asbestdialoog wordt dit jaar voortgezet. Actuele onderwerpen zijn de herziening van de GefahrstoffV (verordening gevaarlijke stoffen) en TRGS 519. Dr. Birgitta Höwing van Wessling GmbH informeerde ons over de actuele stand van zaken. Voorts moeten de LASI-richtsnoeren betreffende de verordening inzake gevaarlijke stoffen LV 45 worden bijgewerkt - rekening houdend met de huidige arresten, bijvoorbeeld met betrekking tot het verbod op verzwijging (Magdeburg Morinolfugen-arrest).
Nadere informatie is te vinden op: www.asbestdialog.de
Bouwmaterialen recycleren ondanks verontreinigende stoffen?
Meer recycling van bouwmaterialen is een belangrijke stap naar het behoud van hulpbronnen en de totstandbrenging van een verstandige circulaire economie. Maar hoe moeten we omgaan met de vele bouwverontreinigende stoffen? Hoe zorgen we ervoor dat bijvoorbeeld asbest voor eens en altijd uit de kringloop verdwijnt?
In de eerste plaats moeten natuurlijk de verontreinigende stoffen in het gebouw worden geïdentificeerd. Martin Kessel van Arcadis Germany GmbH bracht tijdens DCONex 2019 verslag uit over het werk dat wordt verricht aan de VDI-richtlijn 6202 Sheet 3: verontreinigde bouwkundige en technische installaties - onderzoek en beoordeling - asbest. Deze geplande VDI-richtlijn is afgeleid van de discussienota van de GVSS en de VDI uit 2015 over verborgen asbestproducten zoals pleisters, tegellijmen en vulmiddelen. Een eerste ontwerp van dit nieuwe richtsnoer is aangekondigd voor de eerste helft van 2019.
Hans Albrich van GIU GmbH ging in zijn presentatie ook in op de recycling van materiaal uit deconstructie. Hij behandelde de nieuwe VDI-richtlijn 3876 en de toepassing daarvan in de praktijk met de vraag of LAGA M23 nog actueel is wat de definitie van asbestvrij betreft.
Aangezien VDI-richtlijn 3876 pas in november 2018 is gepubliceerd, is hier nog geen praktijkervaring mee opgedaan. Dit richtsnoer bevindt zich in een conflictgebied tussen twee legitieme belangen:
- Enerzijds moeten oude bouwmaterialen worden gerecycleerd als onderdeel van een goede circulaire economie en moeten de natuurlijke hulpbronnen dus worden gespaard.
- Anderzijds moet de bescherming tegen asbest en andere schadelijke stoffen die in de gerecycleerde bouwmaterialen aanwezig kunnen zijn, worden gewaarborgd.
Wat wordt beschouwd als "asbest bevattend"?
De GefahrstoffV (verordening inzake gevaarlijke stoffen) geeft een waarde van 0,1 mass%. Aangezien het gevaarlijk potentieel van asbest echter niet afhangt van de massa, maar van het aantal inhaleerbare vezels, is de betekenis van deze waarde onduidelijk: geeft zij de grens aan tussen gevaarlijk en ongevaarlijk afval? Of lag deze waarde eerder aan de detectiegrenzen van de gebruikte analysemethoden?
De grens tussen recycleerbaar en niet-recycleerbaar bouwafval ontbreekt hier. Het probleem met asbest is dat het bijna overal in bouwmaterialen wordt aangetroffen. De vezel is niet altijd opzettelijk toegevoegd, maar is in sommige gevallen via de achterdeur binnengeslopen in het kielzog van een onvermoed materiaal. Hoe nauwkeuriger de analyseprocedures worden, hoe vaker men deze asbestmaterialen tegenkomt.
In plaats van een onderscheid te maken tussen asbesthoudend en asbestvrij, zou ook een uitspraak kunnen worden gedaan over de bruikbaarheid. Bijvoorbeeld of een materiaal asbestarm is en is goedgekeurd voor bepaalde toepassingen onder bepaalde voorwaarden. Aangezien de verontreiniging inwerkt door inademing, maar niet door andere materialen diffundeert, zou een op risico's gebaseerde aanpak kunnen helpen.
Wat analysemethoden betreft, hebben wij nu een klein arsenaal tot onze beschikking. Uit ISO 22262-2 :2014-02 en VDI 3866 Part 5 Annex B :2017-06 met hun 0,001 mass%, BIA/IFA methode 7487 met 0,008 mass% en VDI 3876 met 0,005 of 0,001 mass% als detectiegrenzen. Deze detectiegrenzen zijn echter slechts schattingen. De detectiegrenzen zijn niet bepaald. De detecteerbaarheid is, behalve van de instrumentparameters, ook subjectief afhankelijk van de tester. De detectiegrenzen zijn nauwelijks te bepalen.
Asbest en recyclingmateriaal
De nieuwe VDI-richtlijn 3876 is bedoeld om de procedure vast te stellen voor de voorbereiding van monsters uit bouw- en sloopafval en daaruit verkregen gerecycleerde materialen, die zijn genomen overeenkomstig DIN 19698 respectievelijk LAGA PN 98, indien deze kwalitatief op asbest moeten worden geanalyseerd. Voorts wordt een kwantitatieve methode gespecificeerd voor de bepaling van het asbestgehalte van de monsters.
Hier rijzen echter de vragen: moet een positief resultaat worden gelijkgesteld met de beoordeling als gevaarlijk afval? En waarom wordt een kwantitatieve procedure ingevoerd als er geen grenswaarde bestaat?
Bovendien is er een enorme hoeveelheid monsters. Volgens DIN 19698 moeten voor 500 m³ minstens 9 laboratoriummonsters worden genomen: Elk van deze 9 monsters wordt verdeeld in 5 fracties (F1 > 10 mm, F2 > 3 tot 10 mm, F3 > 0,25 tot 3 mm, F4 > 0,1 tot 0,25 mm en F1 < 0,25 mm) naar gelang van de korrelgrootte en deze worden gewogen. De grovere fracties F1 en F2 worden vervolgens gewassen om eventuele asbesthoudende deeltjes beter te kunnen identificeren. Deze worden gescheiden en hun massa bepaald. De totale massa van de asbesthoudende deeltjes is de basis voor de bepaling van het gehalte.
De vezelachtige structuren worden nog steeds geëxtraheerd uit de fracties F3 en F4, terwijl F5 rechtstreeks op de monsterplaat wordt bereid. Indien de "normale" VDI 3966 volstaat voor de fracties F1 tot en met F4, wordt aanhangsel B gebruikt voor fractie F5. Dit maakt de dingen een beetje omvangrijk en ook vrij duur. Onze oorspronkelijke 9 monsters voor 500 m³ worden 45 monsters - waaronder 5 met uitgebreide voorbereiding, waarvan de kosten hoger zijn dan de normale analyses.
Deze methode is daarom minder geschikt voor routinematige controle van een grenswaarde. Met goede registers van verontreinigende stoffen en voorafgaande verkenningen kan hier waarschijnlijk veel meer worden bereikt.
Het "einde" voor gerecycleerde bouwmaterialen?
Ook rijst de vraag hoeveel van de monsters en hun fracties een positief resultaat mogen vertonen voordat het gehele materiaal als asbesthoudend en dus als gevaarlijk afval moet worden aangegeven. Absoluut asbestvrij bouwafval zal er waarschijnlijk (nog) niet zijn, althans niet erg vaak. Het overgrote deel van de massa's die door passende maatregelen worden gegenereerd, zal waarschijnlijk een of andere asbestafzetting bevatten. Denk maar aan de vele verborgen asbestproducten, waarvan de meeste niet gemakkelijk kunnen worden gelokaliseerd of gescheiden. Bovendien kunnen sommige asbesthoudende onderdelen vaak niet worden geïdentificeerd vóór de sloop, zoals asbesthoudende afstandhouders van betonconstructies.
In het belang van de instandhouding van de hulpbronnen en de bescherming van de bestaande stortplaatsen moet hier dringend een uitvoerbare oplossing worden gevonden die zowel aan het voorzorgsbeginsel beantwoordt als het gebruik van gerecycleerde bouwmaterialen mogelijk maakt. Dit houdt ook in dat ervoor moet worden gezorgd dat er in de eerste plaats geen asbest in de stortplaatsen in kwestie terechtkomt. Ook al werkt dit waarschijnlijk niet altijd. De vraag blijft, ook met het oog op de toekomstige schelpenverordening, waar de algemene strategie hier ligt. De discussie zou eigenlijk al een tijdje aan de gang moeten zijn.
Urban Mining - Scenario's voor toekomstige bouwmateriaalstromen
Bouwpuin als toeslagstof voor beton
Na te hebben gesproken over recycling vanuit het oogpunt van verontreinigende stoffen, richtte Hermann Keßler van het Federaal Milieuagentschap zijn aandacht op gebouwen en infrastructuur als een belangrijke bron van grondstoffen. Het belang wordt misschien begrijpelijker wanneer men naar de afmetingen kijkt: Alleen al in de woning- en utiliteitsbouw gaat het om 10,1 miljard ton aan bouwmaterialen. Voor alle gebouwen en infrastructuur bedraagt dit cijfer ongeveer 51,7 miljard ton.
In Duitsland wordt jaarlijks ongeveer 235 tot 253 miljoen ton zand en grind gewonnen voor bouwactiviteiten. Als steengroevegebied komt dit overeen met ruim 2240 voetbalvelden of 14 vierkante kilometer. In vergelijking daarmee lijkt bouwpuin en puin van wegenbouw, met zijn 68,2 miljoen ton in 2014, nog steeds klein. Daarvan werd echter 55,3 miljoen ton gebruikt als gerecycleerd materiaal. Als de opwerking van stenen en grond wordt meegerekend, voorzagen RC-materialen in 2014 in een goede 12,3% van de vraag.
Helaas wordt slechts een klein deel hiervan teruggevoerd in de bouw als hoogwaardig betonaggregaat, ter vervanging van natuurlijk grind. Dit zou in de toekomst moeten veranderen. Omdat dit niet alleen onze natuurlijke hulpbronnen zou sparen, maar ook het verbruik van landschap door grindgroeven, enz. tot een minimum zou beperken. Tegen 2020 zou een kwart van de grindvraag kunnen worden gedekt door RC-materiaal. Als gevolg van de verwachte demografische veranderingen zou dit aandeel tegen 2050 zelfs kunnen stijgen tot 36%.
Recycling van gips
Elk jaar wordt ongeveer 650.000 ton gips geproduceerd in bouwafval. Tot dusver ligt het recyclingpercentage in de orde van grootte van ééncijferige percentages. Storten is vermoedelijk betrekkelijk goedkoop, omdat de weinige gipsverwerkers klagen over te lage acceptatiehoeveelheden.
Het verbruik van gipsplaten in Duitsland bedraagt ongeveer 2,1 miljoen ton. Van de hierboven genoemde 650.000 ton gipsafval zou ruim 510.000 ton kunnen worden gerecycleerd. Dit zou zeker een belangrijke manier zijn om de waardevolle natuurlijke hulpbronnen in dit gebied te beschermen. Momenteel wordt immers in 40% van de gipsbehoefte voorzien door de winning van natuurlijk gips en in 60% door de ontzwaveling van rookgassen. Deze laatste bron van gips zal echter verdwijnen in de loop van een min of meer snelle uitfasering van kolengestookte elektriciteitsopwekking.
De mogelijke verontreinigende en storende stoffen in bouwafval mogen bij dit onderwerp echter niet worden veronachtzaamd. Naast het reeds genoemde asbest zijn er bijvoorbeeld ook PCB's, of vanadium in de recycling van bakstenen. De betrokken recycleerders en analyselaboratoria zullen hier in de toekomst zeker nog veel werk te verzetten hebben. Vermoedelijk zal het grondstoffenpotentieel van onze gebouwen in de komende jaren aan belang winnen.
Werkzaamheden aan gebouwen en installaties die verontreinigd zijn met verontreinigende stoffen
Peter Götzelmann en Klaus-Thomas Maxeiner van Götzelmann Consulting GmbH hebben verslag uitgebracht over hun ervaringen met openbare aanbestedingen betreffende door verontreinigende stoffen verontreinigde gebouwen. Het kennisniveau van de aanbestedende diensten kan sterk uiteenlopen. Dit kennisniveau heeft echter ook een aanzienlijke invloed op de kwaliteit van de aanbestedingen.
Al met al was de DCONex van dit jaar weer een interessant evenement, ook al konden we lang niet alle presentaties bijwonen. Iedereen die zich bezighoudt met het onderwerp verontreinigende stoffen in gebouwen, hun onderzoek, analyse of sanering zou DCONex in zijn agenda moeten opnemen. De volgende editie vindt plaats op 22 en 23 januari 2020.
